Η προσφορά της Εκκλησίας στον πόλεμο του 1940

                                                                                          Photo by Ilias Massaros

Στην ενεργητική αντίσταση της Εκκλησίας κατά τη διάρκεια της τριπλής (ιταλικής, γερμανικής και βουλγαρικής) κατοχής της χώρας μας τη περίοδο 1940 – 1944, στην αντίσταση του «ράσου» ενάντια στους κατακτητές καθ΄ όλη τη διάρκεια του αντικατοχικού αυτού αγώνα, αναφέρθηκε ο θεολόγος καθηγητής του Γυμνασίου και Λυκείου Γαλαξιδίου Χάρης Ανδρεόπουλος μιλώντας σε εκδήλωση που οργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Γαλαξιδίου μ΄ αφορμή την εθνική επέτειο της «28^ης Οκτωβρίου».

Αναπτύσσοντας το θέμα «Η προσφορά της Εκκλησίας στον πόλεμο του 1940» ο θεολόγος του Γαλαξιδίου τόνισε ότι καθ΄ όλη τη περίοδο της κατοχής η Εκκλησία αποδεδειγμένα, όχι μόνο στάθηκε φύλακας άγγελος του πονεμένου λαού και λιμάνι της παρηγοριάς του, αλλά πότισε και με το δικό της αίμα - το αίμα των κληρικών της όλων των βαθμίδων - το δένδρο της λευτεριάς. Ξεκινώντας από την προσφορά στον αγώνα των αρχιερέων, ο κ. Ανδρεόπουλος αναφέρθηκε στους δύο προκαθημένους που βρέθηκαν τη περίοδο εκείνη στο πηδάλιο της Εκκλησίας, τους Αρχιεπισκόπους Χρύσανθο Φιλιππίδη (1938 – 1941) και Δαμασκηνό Παπανδρέου (1941 – 1949) χαρακτηρίζοντάς τους άνδρες με πίστη και τόλμη, παρρησία και σθένος, που ο καθένας τους προσέφερε στην Εθνική Αντίσταση υπηρεσίες μοναδικές. Στο Χρύσανθο, είπε, ανήκει η πρώτη αντιστασιακή πράξη στη κατεχόμενη πατρίδα μας. Πρόκειται για την σθεναρή και απόλυτη άρνησή του να παραδώσει συμβολικά, ως μέλος Επιτροπής, την πόλη των Αθηνών στους γερμανούς και  λίγο αργότερα να ορκίσει την σχηματισθείσα από τους κατακτητές κυβέρνηση Τσολάκογλου. Μετά το περήφανο «ΟΧΙ» του πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά στους Ιταλούς, τώρα ακούσθηκε και το άλλο «ΟΧΙ», αυτή τη φορά στους γερμανούς, ένα βροντερό «ΟΧΙ» που το είπε η Εκκλησία. Αλλά και ο διαδεχθείς τον Χρύσανθο, ο νέος Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός στάθηκε κι αυτός αντάξιος των περιστάσεων. Όπως ανέφερε ο κ. Ανδρεόπουλος, ο Δαμασκηνός οργάνωσε με καταπλήσσουσα μεθοδικότητα ένα πανελλήνιο δίκτυο παροχής βοηθείας στους Ελληνες, τον Ε.Ο.Χ.Α. (Εθνικό Οργανισμό Χριστιανικής Αλληλεγγύης) που υπήρξε η μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση των μετόπισθεν γιατί αυτή εξασφάλισε στο λαό διατροφή, περίθαλψη, προστασία, σωτηρία, επιβίωση. Η Εκκλησία στα χρόνια εκείνα στάθηκε πιο κοντά στο λαό και ως φιλόστοργη μάνα αγκάλιασε και προστάτευσε τα παιδιά της. Ο Δαμασκηνός με τη σπάνια διορατικότητά του έδρασε καταλυτικά ενώπιον πολλών κινδύνων. Χάρις στη τόλμη του σώθηκε η Θεσσαλονίκη από τις αρπακτικές διαθέσεις των Βουλγάρων, απεσοβήθη η πολιτική επιστράτευση του πληθυσμού, η Εκκλησία δεν υποχώρησε στις πιέσεις για αποδοκιμασία των Αντιστασιακών Ομάδων και στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, καθημαγμένη μεν, αλλά με υψηλό το φρόνημα και υπερήφανη, όπως τα παιδιά της. Η γερμανική κατοχή ανέδειξε το μέγεθος της ψυχικής δυνάμεως και της γενναιότητος του Δαμασκηνού. Όπως σημείωσε ο ομιλητής, όταν οι γερμανοί ζήτησαν να επιστρατευθούν Ελληνες για να σταλούν στο ρωσικό μέτωπο, ο Αρχιεπίσκοπος αντέδρασε με όλη του τη δύναμη για να αποφύγει η χώρα αυτή την εθνική συμφορά. Είχε κατηγορήσει από τον άμβωνα πολλές φορές, ευθέως και απροκάλυπτα τους γερμανούς κατακτητές, με αποτέλεσμα ο κατοχικός πρωθυπουργός Γ. Τσολάκογλου να τον προειδοποιήσει λέγοντάς του: «Μακαριώτατε, προσέχετε μήπως οι Γερμανοί σας τουφεκίσουν» και ο Δαμασκηνός με τον γνώριμο αγέρωχο ύφος του απάντησε: «Οι στρατηγοί τουφεκίζονται, οι αρχιερείς απαγχονίζονται και είμαι έτοιμος προς τούτο».     

Ο ομιλητής αναφέρθηκε σε αγωνιστές και αντιστασιακούς ιεράρχες της Εκκλησίας της Ελλάδος, οι οποίοι, σύμφωνα με ιστορικά τεκμήρια που αφορούν στη εθνική δράση τους,  συνέβαλαν καταλυτικά στην ενίσχυση του αντικατοχικού αγώνα, ως «αληθείς ποιμένες» του λαού, ονοματίζοντας ως τέτοιους «αληθείς ποιμένες», Μητροπολίτες της περιόδου 1940 - 1944, όπως: ο Ιωαννίνων Σπυρίδων (μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών), ο Αττικής Ιάκωβος (Βαβανάτσος, ο Γαλαξιδιώτης, ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών), ο Φιλίππων και Νεαπόλεως Χρυσόστομος (ο Χατζησταύρου, ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών), ο Δημητριάδος και Αλμυρού Ιωακείμ (Αλεξόπουλος), ο Ζακύνθου Χρυσόστομος (Δημητρίου), ο Ζίχνων και Νευροκοπίου (και μετέπειτα Βερροίας) Αλέξανδρος (Δηλανάς), ο Ηλείας και Ωλένης Αντώνιος (Πολίτης), ο Θεσσαλονίκης Γεννάδιος (Αλεξιάδης), ο Θηβών και Λεβαδείας Πολύκαρπος (Κουτσουπίδης), ο Καρυστίας και Σκύρου (μετέπειτα Χίου) Παντελεήμων (Φωστίνης), ο Καστορίας Νικηφόρος (Παπασιδέρης), οι  Κέρκυρας Αλέξανδρος (Δήμογλου) και Μεθόδιος (Κοντοστάνος), ο Σερβίων και Κοζάνης Ιωακείμ (Αποστολίδης), ο Κορίνθου Μιχαήλ (Κωνσταντινίδης, ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αμερικής), ο Λευκάδος και Ιθάκης Δωρόθεος (Παλλαδινός), ο Μαρωνείας και Θάσου Βασίλειος (Κωνσταντίνου), ο Μυτιλήνης Ιάκωβος (Γκιγκίλας ή Νικολάου), ο Παραμυθίας, Φιλιατών και Γηρομερίου Δωρόθεος (Νάσκαρης), ο Σάμου και Ικαρίας Ειρηναίος (Παπαμιχαήλ), ο Σιδηροκάστρου Βασίλειος (Μαγκριώτης), ο Χαλκίδος Γρηγόριος (Πλειαθός), ο Χίου Ιωακείμ (Στρουμπής), ο Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης Δημήτριος (Ευθυμίου, ο μετέπειτα Ιωαννίνων),  ο Ελασσώνος Καλλίνικος (Λαμπρινίδης) και ο Μηθύμνης  Διονύσιος (Μηνάς). Όπως μάλιστα επεσήμανε ο κ. Ανδρεόπουλος, οι πλείστοι εξ αυτών των Μητροπολιτών, όπως κι΄ ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός Παπανδρέου, αγωνίσθηκαν να διασώσουν - και διέσωσαν - πολλούς Έλληνες Εβραίους. Ειδική αναφορά έκανε ο ομιλητής για τον Μητροπολίτη Φωκίδος Αθανάσιο (Παρίση) και την σημαντική ποιμαντική δράση που ανέπτυξε κατά την περίοδο της εχθρικής κατοχής ενισχύοντας ποικιλοτρόπως το ποίμνιό του και βοηθώντας στη απελευθέρωση συλληφθέντων και την διάσωσή τους από το εκτελεστικό απόσπασμα.  

Ως μια «εμβληματική» και «μπαρουτοκαπνισμένη» από τις μάχες εκκλησιαστική μορφή κατά την περίοδο της Γερμανικής κατοχής χαρακτήρισε ο ομιλητής τον αρχιμανδρίτη Σεραφείμ Τίκα, τον από Άρτης, εν συνεχεία Ιωαννίνων και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών (1974-1998), ο οποίος από το 1943 με εντολή του Γέροντά του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού  οργανώθηκε στην αντιστασιακή οργάνωση του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου (Ε.Δ.Ε.Σ.) υπό τον στρατηγό Ναπολέοντα Ζέρβα, αντιπροσωπεύοντας επίσημα την Εκκλησία της Ελλάδος στην Εθνική Αντίσταση. Ως «συμβολική μορφή αντιστάσεως» στον αγώνα κατά των κατακτητών χαρακτήρισε ο ομιλητής και τον ηγούμενο της Μονής Αγάθωνος Υπάτης, αρχιμανδρίτη Γερμανό Δημάκη, ο οποίος συμμετείχε στις υπό τον Αρη Βελουχιώτη ανταρτικές ομάδες του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Ε.Α.Μ.) στη περιοχή της Στερεάς Ελλάδος.  Αναφερόμενος στα μοναστήρια και τη συμβολή τους, ο κ. Ανδρεόπουλος τόνισε ότι τη περίοδο αυτή τα μοναστήρια εκτός από τόποι προσευχής για την ευόδωση του αγώνα ανέπτυξαν και έντονη εθνική δράση καθώς απέβησαν καταφύγια, τόποι συγκεντρώσεως και ανεφοδιασμού για τους άνδρες των Αντιστασιακών Ομάδων. Ως παράδειγμα τέτοιας εθνικής δράσεως παρουσίασε τη περίπτωση της Ιεράς Μονής του Προφήτου Ηλιού Παρνασσίδος, η οποία την περίοδο της κατοχής υπήρξε το καταφύγιο, ο σταθμός περίθαλψης και τροφοδότης των ανταρτών του Παρνασσού, υπό την καθοδήγηση του ηγουμένου του, αρχιμανδρίτου Αγαθόνικου Καρούζου. Όταν οι Ιταλοί πληροφορήθηκαν τη δράση του μοναστηρίου το λεηλάτησαν, το πυρπόλησαν. Επίσης, συνέλαβαν τον ηγούμενό του Αγαθόνικο και τον εκτέλεσαν τον Φεβρουάριο του 1943. Πριν δεχθεί τα δολοφονικά βόλια ο Αγαθόνικος ανεφώνησε «Η Ελλάς θα ζήσει» εισερχόμενος στη χορεία των εθνομαρτύρων κληρικών που έδωσαν τη ζωή τους για μια ελεύθερη Ελλάδα. Καταλήγοντας ο κ. Ανδρεόπουλος τόνισε ότι η Εκκλησία, το «ράσο», στα δύσκολα εκείνα χρόνια της κατοχής ανέλαβε να φέρει στους ώμους της τον μεγάλο Σταυρό του Μαρτυρίου, ως χρέος απέναντι στην ιστορία της και ως δείγμα στοργής της απέναντι στα πάσχοντα παιδιά της. Και είναι, υπογράμμισε ο θεολόγος του Γαλαξιδίου, χρέος δικό μας σήμερα αυτή την αλήθεια να τη διαλαλήσουμε για λόγους ιστορικής δικαιοσύνης και αιωνίας μνήμης των αθανάτων εκείνων μορφών που πρωταγωνίσθησαν στο ιδιότυπο εκείνο αγώνα της Εκκλησίας, δίδοντας τη ψυχή τους, αλλά, όταν χρειάσθηκε, και το αίμα τους στον αγώνα για της πατρίδος την λευτεριά .

* Στην εκδήλωση, την οποία προλόγισε ο Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Γαλαξιδίου κ. Αθανάσιος Παρασκευάς και χαιρέτισε εκ μέρους του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Φωκίδος, ο αιδεσιμώτατος πρεσβύτερος π. Κωνσταντίνος Ζαφείρης, προβλήθηκε ντοκιμαντέρ με θέμα «Το χρονικό της σφαγής του Διστόμου της 10^ης Ιουνίου 1944», ενώ το όλο πρόγραμμα πλαισίωσε η χορωδία νέων του Πολιτιστικού Συλλόγου υπό την διεύθυνση της κ. Μίνας Καρρά – Παπαϊωάννου. 

Amfissapress